Karadeniz ve Türk Boğazlarında Mayın Tehdidi
Dr. Can Kasapoğlu, EDAM Savunma Programı Direktörü
Sine Özkaraşahin, Analist, EDAM Savunma Programı
Sinan Ülgen, EDAM Direktörü
Mevcut Askeri Durum ve Mayın İddiaları
Rusya, geçtiğimiz hafta, Ukrayna’nın Karadeniz’de döşediği 400’den fazla deniz mayının bağlama zincirlerinin koptuğunu açıklamıştır[1]. Analize konu açıklama, bölgede yeni bir tehdit unsurunu akıllara getirmiştir. Rusya’dan konuyla ilgili ilk siyasi-askeri hamle, Rusya Federasyonu Karadeniz Donanması 18 Mart’ta yayımladığı mayın uyarısı olmuştur[2]. Buna ek olarak 19 Mart tarihli basın açıklamasında, Ukrayna’daki Rus güvenlik ve istihbarat faaliyetini yürüten Federal Güvenlik Servisi (FSB), Ukrayna birlikleri tarafından Karadeniz’e döşenen mayınların İstanbul Boğazı ile Akdeniz’e sürüklendiğini belirtmiştir[3]. Ayrıca, Rusya’nın, 21 Mart’ta durumla ilgili bir NAVTEX yayınladığı da görülmektedir[4]. Analistler, iddiaların doğru olması durumunda incelemeye konu gelişmenin denizlerin temel prensibi olan seyrüsefer serbestisini ciddi anlamda tehlikeye atacağını değerlendirmiştir[5].
Öte yandan, Ukrayna Devleti’nin açıklamaları farklıdır. Örneğin, Ukrayna Denizcilik İdaresi Başkan Yardımcısı Viktor Vişnov, konunun Rusya’nın dezenformasyonundan ibaret olduğunu bildirmiştir[6]. Vişnov’a göre Kremlin’in bu hamlesi, bir ‘false-flag’ olarak Odesa’ya mücavir bölgelerin kapatılmasının önünü açmak için yapılmıştır. Bu bağlamda Ukrayna, NATO kapasitesini de Karadeniz’de yardıma çağırmıştır[7].
Bazı kaynaklar, Rus agresyonu karşısında Ukrayna’ya, birtakım önerilerde bulunmuşlardır. Bunlardan biri, öncelikli olarak Karadeniz’e kıyısı olan komşu ülkeler ile (NATO üyesi Bulgaristan, Romanya ve Türkiye) bir müşterek mayın temizleme misyonu teşkil etmektir. Bu işbirliğini kolaylaştırmak adına Ukrayna’nın NATO’dan Karadeniz üzerindeki hava sahasını kapamasını talep etmesi de öneriler arasında olsa da, pratikte mümkün değildir[8]. Bununla birlikte, Ukrayna Devleti’nin henüz mayınların mahiyeti, mevcut durumları, kaçının ilk konumlarında kaldığı ve kaçının serbest bir şekilde sürüklendiği ile ilgili somut bilgiler verememiş olması endişe kaynağıdır.
Türk resmi açıklamalarına göre, yetkililer, İstanbul ve Çanakkale Boğazları üzerinde seyreden gemileri, olası bir risk konusunda NAVTEX yayımlayarak uyarmış[9] ve Türk Devletinin konuyu yakından izlediğini belirtmiştir[10]. Hatta açıklamada, mayınların tespiti için havadan da keşif-gözetleme faaliyetinin başlatılacağı bildirilmiştir[11]. Konuyla ilgili açık kaynaklara düşen ilk gelişmeler, İstanbul Boğazı ve Samsun açıklarında mayın görüldüğü iddiaları olmuştur. Samsun’da görülen cismin mayın olmadığı anlaşılırken[12], Deniz Kuvvetleri Komutanlığı İstanbul Boğazı’nın kuzeyinde sürüklenen bir mayının etkisiz hale getirildiğini açıklamıştır[13]. Açıklamada, “bölgede bulunan tüm gemilerin gözcülük faaliyetlerine devam etmeleri ve tespit edilen mayın/mayın benzeri cisimleri ivedilikle Türk Radyo’ya, Ana Arama Kurtarma Merkezi’ne, Deniz Kuvvetleri Komutanlığına ve Sahil Güvenlik Komutanlığına bildirmeleri” talep edilmiştir[14]. Millî Savunma Bakanlığı da benzer bir açıklama ile, “26 Mart 2022 tarihinde sabah saatlerinde İstanbul Boğazı açıklarında mayın benzeri bir cismin sivil ticari bir gemi tarafından tespit edilmesi üzerine olay mahalline Sualtı Savunma timlerinin (SAS) süratle intikal ettirildiğini” ve cismin SAS Timleri tarafından emniyete alınmış” olduğunu bildirmiştir[15].
26 Mart öğleden sonra saatlerinde sosyal medyadaki bazı görüntülerde, İstanbul Boğazı gemi trafiğine kapatılmıştır. Türk Donanması, Sahil Güvenlik, Boğaz Kıyı Güvenliği Uçakları, helikopterler ve harp gemilerinin bölgede mayın taraması yaptığı görülmektedir[16].
İlk Değerlendirmeler
- Halihazırda Odesa’ya yönelik olası bir Rus amfibi harekâtı riski devam ederken, Rusya Federasyonu Deniz Kuvvetleri’ne bağlı platformlar şehir yakınlarında ‘amfibi gösteri’ (çıkarma gerçekleştirmeksizin yapılan amfibi baskı faaliyeti) icra etmektedir. Açık kaynaklı verilere göre söz konusu hareketlilik Mart’ın ilk haftalarında tırmanışa geçmiştir. Belirtilen hareket tarzı, Ukrayna birliklerinin konsantrasyonunu dağıtmak üzere bir çaba olarak yorumlanabilir. Ukrayna’nın deniz mayınları kullanımının, söz konusu tehdide muarız olduğu değerlendirilmektedir.
- Açık kaynak verileri ve izlenimlerimiz, Ukrayna’nın, eski deniz mayınlarını yeniden aktive etmeye yönelik bir faaliyetin ardından, gerçekten de, mayın döşediğini doğrulamaktadır. Sürüklenen mayınların nasıl kontrol dışına çıktığı ise halen bilinmezliğini korumaktadır.
- Konunun bir bilgi harbi unsuruna dönüştüğü unutulmamalıdır. Bu çerçevede, savaşın her iki tarafının iddiaları da siyasi içeriklidir. Ancak mayınların gerçekten Ukrayna’ya ait olup olmadığının anlaşılması için ele geçirilen mayın incelenerek ateşleme mekanizmasında şeker karışımı olup olmadığına bakılabilir. Bilindiği kadarıyla Ukrayna Deniz Kuvvetleri envanterde bulunan mayınlarını elden geçirirken fünyelerinde şeker karışımına yer vermiştir. Şeker karışımı bulunmayan ve Birinci Dünya Savaşından kalan mayınların ise Rusya envanterinde bulunduğu hatırda tutulmalıdır.
- Türk Deniz Kuvvetleri’nin mayın tarama kabiliyeti yüksektir ve imkanları geniştir. Öte yandan, Karadeniz’de geniş bir sahanın, Rus unsurları tarafından kapatıldığı da unutulmamalıdır. Halihazırda, anlık istihbarat paylaşımı (Rus ve Ukrayna taraflarını da içerecek şekilde) en kritik önlemdir.
- Karadeniz’de Ukrayna mayınlarına dair bilgilerin doğrulanması durumunda, Türkiye’nin uluslararası toplumu harekete geçirecek bir siyasete yönelmesi gereklidir. Konu acilen International Maritime Organisation – IMO gündemine taşınmalı ve Türk deniz kuvvetleri öncülüğünde ancak mümkün olduğu ölçüde Karadeniz’de kıyısı bulunan ve mayın tarama gemilerine sahip diğer bazı ülkelerin de katılımıyla bir Karadeniz Mayın Temizleme Misyonu hayata geçirilmelidir.
- Aslında bu misyonu AB-NATO işbirliği çerçevesini oluşturan Berlin + düzenlemeleri çerçevesinde hayata geçirmek de üstünde düşünülmesi gereken bir opsiyondur. Bunu Türkiye’nin AB’ye teklif etmesi, AB açısından da bir samimiyet testi oluşturacaktır.
[1] TASS, “Mines placed by Ukraine in the Black Sea may drift toward Bosporus”, 19 Mart, 2022, https://tass.com/emergencies/1424573?utm_source=google.com&utm_medium=organic&utm_campaign=google.com&utm_referrer=google.com
[2] Ibid.
[3] “Russia Warns of Ukrainian Mines in the Black Sea”, The Moscow Times, 19 Mart 2022, https://www.themoscowtimes.com/2022/03/19/russia-warns-of-ukrainian-mines-in-black-sea-a77002
[4] Tayfun Özberk, Twitter, 20 Mart 2022, https://twitter.com/TayfunOzberk/status/1505291937665982479
[5] HCHH Members, https://www.hcch.net/en/states/hcch-members
[6] “Russia says mines drifting in the Black Sea, Ukraine says warning is wrong”, Reuters, 21 Mart, 2022, https://www.reuters.com/world/mines-ukraine-drift-into-black-sea-russia-shipping-sources-say-2022-03-21/
[7] “WARNING! Real danger at sea: Russia mined the recommended routes from the Bosphorus to Odessa, blaming it on Ukraine”, Black Sea News, 19 Mart 2022, https://www.blackseanews.net/en/read/186754
[8] “What Ukraine should do immediately in connection to the mining of the Black Sea by the Russian Black Sea Fleet (at least at the Danube mouth and near Zmiinyi Island), Black Sea News, 20 Mart 2022, https://www.blackseanews.net/read/186783
[9] Türk Deniz Kuvvetleri Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı, https://www.shodb.gov.tr/shodb_esas/index.php/tr/seyir-emniyeti/seyir-duyurulari/tum-istasyonlar
[10] Türkiye Cumhuriyeti İletişim Bakanlığı, Twitter, 22 Mart 2022, https://twitter.com/Communications/status/1506317020106788867
[11] “Turkish authorities warn against drifting mines in the Black Sea”, Hürriyet Daily News, 22 Mart 2022, https://www.hurriyetdailynews.com/turkish-authorities-warn-against-drifting-mines-in-black-sea-172413
[12] Cayroscope, Twitter, 26 Mart 2022, https://twitter.com/cayroskop/status/1507669485435637762?s=24&t=NzbK3hHyNjsUeDKw8dCBQg
[13] Türk Deniz Kuvvetleri Seyir Hidrografi ve Oşinografi Dairesi Başkanlığı”, https://www.shodb.gov.tr/shodb_esas/index.php/tr/seyir-emniyeti/seyir-duyurulari/tum-istasyonlar/16-tum-istasyonlar/istanbul/11312-seyhidda-denizcilere-bildiri-numarasi-0306-22
[14] Ibid.
[15] T.C. Milli Savunma Bakanlığı, Twitter, 26 Mart 2022, https://twitter.com/tcsavunma/status/1507653441644027907?s=24&t=ieckllaQda1x7pKPAFUpYw
[16] Yörük Işık, Twitter, 26 Mart 2022, https://twitter.com/yorukisik/status/1507705188911570947?s=24&t=ZYaY1TKEv5Oe3H1cuZOZ7g
